TÜİK, Kurum ve Kurumun yayınladığı enflasyon bilgileri ile data toplama metotları hakkında son devirde çıkan haberlerle ilgili yazılı açıklama yaptı.
Söz konusu haberlerin “gerçeklerle bağdaşmadığı” tabir edilen açıklamada, 8 Temmuz’da düzenlenen basın toplantısına değinildi.
Anılan toplantıyla kamuoyunun Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) hesaplamaları konusunda bilgilendirilmesinin amaçlandığı söz edilen açıklamada, toplantıda sorulan bir soruya verilen cevabın bağlamından koparılarak haberleştirildiği belirtildi.
Toplantıda sorulan “Fiyatlar ne vakit ucuzlayacak?” sorusuna verilen kapsamlı karşılık içerisinde geçen “yüzde 45 ile yüzde 75 enflasyon ortasında can yakıcılığı açısından pek bir fark bulunmamaktadır” sözünün, yüzde 45 oranında bir enflasyonun da halk için epeyce yüksek ve zorlayıcı olduğunu vurgulama maksadı taşıdığı kaydedilen açıklamada, “Bu oranlar ortasında değerli bir fark olduğu muhakkaktır lakin her iki oran da hayat maliyeti üzerinde önemli olumsuz tesirler yaratmaktadır. Burada anlatılmak istenen fiyatların ucuzlaması için enflasyonun negatife dönmesi, alışılmış ki bundan evvel tek haneli düzeylere düşmesi gerektiğidir.” değerlendirmesinde bulunuldu.
BAZI UNSUR FİYATLARI İLE İLGİLİ TARTIŞMALAR
Açıklamada, unsur fiyatlarına dair bir köşe yazısına da değinilerek, TÜFE sepetinde 2024 yılı prestijiyle 12 ana harcama kümesi altında, 43 harcama kümesinin yer aldığı, bu harcama kümeleri altında 90 alt harcama kümesinin bulunduğu, alt harcama kümelerinin altındaki 143 temel başlıkta ise 406 husus ve bu unsurlar altında 913 unsur çeşidinin yer aldığı belirtildi.
Bu kapsamda TÜFE sepetindeki değişim oranlarının her ay 12 ana harcama kümesi, 43 harcama kümesi, 90 alt harcama kümesi ve 143 temel başlık seviyesinde yayımlandığına işaret edilen açıklamada, “Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından yayımlanması beklenen en ayrıntılı seviye ise temel başlık seviyesidir. Kurumumuz tarafından temel başlık seviyesinde endeks değişimleri, memleketler arası beklentilere en uygun biçimde kamuoyu ile paylaşılmaktadır. Bu bağlamda TÜİK, dünyadaki en şeffaf resmi istatistik kurumlarından biridir.” sözleri kullanıldı.
Bir köşe müellifince, Kurum tarafından en son Nisan 2022’de yayımlanmış birtakım unsur fiyatlarının, tekrar Kurumca hali hazırda yayımlanmakta olan temel başlık düzeyinde fiyat endeksleriyle genişletilerek günümüze ait ortalama fiyat hesaplamalarının yapıldığının argüman edildiği bildirilen açıklamada, şunlar kaydedildi:
“Bahsi geçen aldatıcı sonuçların birtakım çevreler tarafından manipülasyon aracı olarak kabul görmesi sonucunda, bilimsel açıdan TÜFE’ye tenkit getiremeyen ilgili çevrelerin 143 temel başlık içinden cımbızla seçtikleri birkaç başlığa dair şuurlu yahut bilinçsiz biçimde aldatıcı beyanlarının devam ettiği müşahede edilmektedir. Bunun yanı sıra ilgili köşe muharriri tarafından yapılan hesaplama, bilhassa bir temel başlık altında birden fazla unsurun ve unsur çeşidinin bulunduğu durumlarda büsbütün yanlışlı çıkarımlara neden olmaktadır. Örneğin, ‘06212-Doktor muayene ücreti’ temel başlığı için de bu durum geçerlidir. Bu temel başlık, ‘Muayene iştirak hissesi (Devlet, Uzman Dr.)’, “Doktor muayene fiyatı (Özel, Uzman Dr.)’, ‘İlaç iştirak payı’ ve ‘Doktor muayene fiyatı (Muayenehane, Uzman Dr.)’ üzere bireylerin bütçelerinde farklı harcama hisselerine sahip madde çeşitlerinden oluşmaktadır. Devlet hastanesi muayene iştirak ve ilaç katkı hisseleri, doktor muayene ücreti (özel hastane) ve doktor muayene ücreti (muayenehane) üzere başka eser çeşitlerine oranla daha yüksek harcama hisselerine sahiptir.”
Öte yandan, ilgili temel başlık seviyesinde hesaplanan fiyat ve değişim oranının matematiksel olarak sırf uzman doktor muayene ücretindeki değişimi söz etmediği vurgulanan açıklamada, hasebiyle, kelam konusu köşe müellifinin, devlet ve özel bölümce sunulan ilgili sıhhat hizmetlerinin tamamının birebir fiyat seviyesinde değişim göstermişçesine toplulaştırılarak hesapladığı ve “sözde” TÜİK’e ilişkin husus fiyatları üzere açıkladığı sayıların yanlışlı yaklaşımlar barındırdığına işaret edildi.
Manipülasyonlara mahal verilmemesi ismine dünyanın önde gelen ülkelerinin hiçbirinde husus seviyesinde tüm fiyatların hesaplanmadığına ve yayımlanmadığına dikkat çekilen açıklamaya şöyle devam edildi:
“İlgili köşe müellifi tarafından eksik ve aldatıcı bilgiler üretilerek unsur fiyatı sonuçlarına ulaşılmaya çalışılması sonucunda ortaya çıkan tartışmalar, Türkiye İstatistik Kurumunun, Avrupa Birliği’ne üye ve aday ülkeler, EFTA ülkeleri, ABD ve Kanada’da olduğu üzere seçilmiş homojen hususlar haricinde kalan eserlerin fiyatlarının yayımlanmaması kararının ne derece isabetli bir karar olduğunu bir sefer daha ortaya koymuştur.”
HESAPLAMALARDA BARKOD TARAMA VE WEB KAZIMA METOTLARININ KULLANIMI
TÜİK’in, enflasyon hesaplamalarında yenilikçi bilgi toplama metotları kullanarak maliyetleri düşürmeyi ve cevaplayıcı yükünü azaltmayı hedeflediği kaydedilen açıklamada, barkod tarama ve web kazıma prosedürlerinin klasik bilgi toplama metotlarına nazaran birçok avantaj sunduğu söz edildi.
Birçok ülkenin TÜFE hesaplamalarında barkod tarama ve web kazıma prosedürlerini kullanarak daha yeni ve geniş data setlerine ulaşmayı hedeflediği belirtilen açıklamada, “Türkiye de bu memleketler arası trendi takip ederek, istatistik üretiminde çağdaş teknolojilerin kullanımını artırmaktadır. Bu bağlamda, son devirde atılan adımlarla TÜİK’in data toplama ve tahlil süreçleri memleketler arası standartlara daha da uyumlu hale getirilmiştir.” değerlendirmesinde bulunuldu.
Açıklamada, kimi haberlerdeki barkod tarama ve web kazıma datalarının kullanımının Eurostat tarafından önerilmediği ve bu usullerin muteber olmadığına dair savların “asılsız” olduğu vurgulandı.
Kurumun, barkod (satış) bilgilerinin TÜFE bilgi derleme süreçlerine entegre edilmesine yönelik çalışmalara 2018’de başladığı hatırlatılan açıklamada, 2024 yılı prestijiyle, barkod bilgileriyle derlenen fiyat sayısının toplam fiyat sayısının yüzde 42,6’sını oluşturduğu bildirildi.
Barkod tarama verisi sağlanacak iş yerlerinin, Gelir Yönetimi Başkanlığınca TÜİK’e sağlanan yıllık ciro bilgileri dikkate alınarak seçildiği kaydedilen açıklamada, Türkiye’de bilhassa besin, alkolsüz içecekler, alkollü içecekler, giysi, ayakkabı, kozmetik ve elektronik eserler perakende satış alanında faaliyet gösteren ve ciro bilgilerinde en değerli hisseye sahip teşebbüslerden barkod tarama datalarının sağlandığına işaret edildi.
TÜFE hesaplamaları için fiyat toplama safhasında, zincir marketler ile bölgesel olarak değerli cirosu olan lokal marketlerin de takip edildiği belirtilen açıklamada, dataların tüm teşebbüslerden haftalık olarak (bölgesel temsili de sağlayabilmek için şube bazında) temin edildiği söz edildi.
Bu bilgilerin tahlillere tabi tutulduktan sonra tüketim harcaması kodları atanarak sisteme dahil edildiği bildirilen açıklamada, şu bilgiler paylaşıldı:
“Bu atama süreçlerinin birden fazla bilgisayar yazılımları yardımıyla gerçekleştirilmekte ve nizamlı olarak denetim edilmektedir. Her ayın 1’i ile 24’ü ortasındaki tüm barkod tarama bilgileri, her bir barkod için satış cirosu ve satış ölçüsünü dikkate alarak ünite fiyatlara dönüştürülmektedir. Ayın birinci 3 haftası içindeki tahlillerde eserler tek tek incelenmekte, hesaplanan fiyatlardaki anormallikler, yeni gelen ve sistemden çıkan eserler denetim edilmektedir. Gelen eserlerin hepsinin ölçü, ölçü, marka, fiyat bilgileri sistematik formda tahlil edilmekte ve doğrulanmaktadır. Klasik yolla ayın belli günlerinde alandan derlenen fiyatlar yerine bu prosedürden gelen tüm fiyatlar için bilgi derleme sıklığı günlüktür. Firmalardan elde edilen barkod dataları satışı gerçekleşen (kasadan geçen) eser fiyatlarını içermektedir. Bununla birlikte, firmalardan şube ayrıntısında ve her barkod bazında alınan toplam satış kıymeti ve satış ölçüsü bilgileri kullanılarak aylık ünite fiyat hesaplanmaktadır.”
İŞ YERLERİNİN ZİYARET EDİLME PERİYODUNA AİT TEZLER
Alandan data toplama uygulamasında her iş yeri, her eser için ayda 4 (veya eser tipine nazaran 2) defa ziyaret edilerek eser fiyatının derlendiğine dikkat çekilen açıklamada, barkod tarama verisi yoluyla o iş yerinde o eser için ay içerisinde gerçekleşen tüm satışların fiyat ve öteki datalarına ulaşılabildiği aktarıldı.
TÜFE hesaplamaları kapsamında barkod tarama verisi alınan hiçbir iş yerine ayrıyeten alandan data toplama uygulaması yapılmadığı vurgulanan açıklamada, birtakım basın yayın organlarında yer alan, “iş yerlerinin farklı vakitlerde, indirimler gerçekleştiğinde ya da talimatlar doğrultusunda ziyaret edildiği” ile ilgili tezlerin “tamamen asılsız” olduğu belirtildi.
Barkod verisi toplanan iş yerleri için o iş yerinin ay boyunca yaptığı tüm satışların bilgisinin Kurumca alınarak tekil barkod bazında TÜFE hesaplamalarına dahil edildiği bilgisi verilen açıklamada, her bir barkod için binlerce kaydın ortalaması alınarak oluşturulmuş fiyatların, klâsik bilgi toplama yollarıyla derlenen fiyatlardan çok daha muteber sonuçlar verdiğine işaret edildi.
“WEB KAZIMA YOLU TÜFE’NİN ZAMANLILIĞINI GELİŞTİRİYOR”
İnternet üzerinden mal ve hizmet satın alımlarının her yıl giderek daha da yaygınlaşmasının istatistik ofislerinin internetten satışı yapılan eser fiyatlarını TÜFE’ye entegre etmelerini gerekli hale getirdiği belirtilen açıklamada, web kazıma tekniğinin Kurumca 2022’den itibaren TÜFE hesaplamalarında kullanılmaya başlandığı hatırlatıldı.
Madde tarifleri ve yapısı gereği web kazıma ile fiyat derlenmesi uygun olan beyaz eşya, elektronik eserler, giysi, mobilya, sıfır araba ve otobüs bileti fiyatları için birinci kere 2022 yılında internet üzerinden derlenen fiyatların endeks hesaplamalarında kullanıldığı söz edilen açıklamada, “2024 yılı prestijiyle bu yolla elde edilen fiyat sayısı toplam fiyat sayısının yaklaşık olarak yüzde 5,1’ini oluşturmaktadır. İnternet üzerinden web kazıma metodu ile derlenen fiyatlardan ilgili ayın 1’i ile 24’ü ortasında olan kısmı hesaplamalarda kullanılmaktadır.” bilgisi paylaşıldı.
Açıklamada, kelam konusu tekniğin TÜFE’nin zamanlılığını geliştirerek data derleme sürecini hızlandırdığının, bu prosedürde besin eserleri üzere barkod tarama ve alandan bilgi toplama ile elde edilen dataların kullanılmadığının, fiyatın web üzerinden derlenmesinin uygun kabul edildiği eserlerin derlendiğinin altı çizildi.
TÜİK’in barkod tarama ve web kazıma yollarını TÜFE hesaplamalarına entegre etmesinin istatistik üretiminde maliyetleri düşürdüğü ve data derleme süreçlerini daha verimli hale getirdiği belirtilen açıklamada, her iki metodun de bilgilerin vakitli, aktüel ve sağlam olmasını sağladığı tabir edildi.
KURUM YEMEK FİYATLARI İLE İLGİLİ ARGÜMANLAR
Açıklamada, kimi haberlerde yer alan ve TÜİK yemekhanesinde geçen sene 35 lira olan yemek fiyatının 170 liraya çıktığına dair argümanların da gerçeği yansıtmadığı kaydedildi.
Kurumca onaylanan ve bu yıl uygulanan fiyat tarifelerine dair bilgilere yer verilen açıklamada, en düşük yemek fiyatının 600 ek göstergeye kadar olan ve 4/B’li kontratlı işçi için 39 lira, en yüksek yemek fiyatının ise 5400’den daha yüksek ek göstergeli misyonlarda bulunan işçi için 71 lira olduğu bildirildi.
Kurum ile Türkiye Ağır Sanayi ve Hizmet Kesimi Kamu Patronları Sendikası ortasında imzalanan toplu kontrat gereği Hazine ve Maliye Bakanlığınca Kurumda 4/A kapsamında çalışan personel işçiye ödenen günlük yemek yardımı fiyatının 170 lira olduğu söz edilen açıklamada, “Dolayısıyla, geçtiğimiz yıl içerisinde farklı durumda misyon yapan bir çalışanın yemek fiyatı ile bu yıl personel statüsünde misyon yapan çalışanın aldığı yemek yardımını mukayese ederek değişim oranı hesaplanması gerçek bir yaklaşım değildir.” değerlendirmesinde bulunuldu.