Derleyen: Betül Topaklı / Milliyet.com.tr – Amerika Birleşik Devletleri’nin en kalabalık kentlerinden biri olan Los Angeles, yıllık ortalama 378 milimetre yağış alıyor. Senede yalnızca 35 gün yağmur yağan kent bu haliyle Türkiye’nin en kurak bölgesi olan Güneydoğu Anadolu’dan bile daha az yağmur yüzü görüyor. Bu durum kentin su gereksinimini karşılamak için uzak yerlerden su getirmesine neden oluyor. Lakin ne yazık ki bu suyun bir kısmı, sıcak ve güneşli iklim nedeniyle rezervuarlarda buharlaşıyor. Bu durum da hem su kaybına hem de maliyete neden oluyor. Kelam konusu nedenlerden ötürü kent su kaynaklarını korumak için her türlü tedbiri almaya çalışıyor. Bunlardan biri de 2015 yılında kentin su rezervuarlarına 96 milyon siyah plastik top bırakmak oldu. Pekala, bu topların gayesi neydi ve nitekim işe yaradılar mı?
Küresel iklim değişikliği, sıcaklık ve su krizi yalnızca Türkiye’yi değil, bütün dünyayı tesiri altına almış durumda. Bilhassa son vakitlerde herkesin muzdarip olduğu bu sorunu ABD, sıra dışı metotlarla çözmeye çalışıyor. Ülke su kaynaklarını korumak için her türlü tedbiri almaya çalışıyor. Bunlardan biri de 2015 yılında kentin su rezervuarlarına 96 milyon siyah plastik topu bırakmak oldu.
Los Angeles Su ve Elektrik Dairesi (LASED), su yüzeyini gölgeleyerek buharlaşmayı azaltacak bir yol geliştirdi. Bu formül, suya 96 milyon siyah plastik top bırakmaktan ibaretti. Suyun buharlaşmasını ve kimyasal yansımalarını önlemek için tasarlanan bu toplar, “gölge topları” olarak isimlendirildi ve her biri 10 santimetre çapında, yaklaşık 240 ila 260 gram ağırlığındaydı. Topların içi de suyla doluydu, böylelikle rüzgârla savrulmuyorlardı.
YILDA 1,1 MİLYAR LİTRE SU TASARRUFU SAĞLIYOR
Gölge toplarının bir başka yararı da suyun güneş ışığıyla temasını keserek kimyasal yansımaları önlemekti. Bilhassa kloramin isimli bir unsur, güneş ışığı altında kanserojen bir husus olan bromat oluşturabiliyordu. Bu da suyun kalitesini ve güvenliğini tehlikeye atıyordu. Gölge topları sayesinde bu risk de azaltılmış oldu. Bu topların su tasarrufu sağladığı su götürmez bir gerçek fakat etrafa tesirleri konusunda tartışmalar hâlâ devam ediyor. LASED, gölge toplarının yılda 1,1 milyar litre su tasarrufu sağladığını açıkladı. Bu da yaklaşık 440 olimpik yüzme havuzuna denk gelmesi manasına geliyordu. Ayrıyeten suyun ısıtılması ve arıtılması için harcanan güç ve para da azaldı. LASED, gölge toplarının maliyetinin 34,5 milyon dolar olduğunu lakin 10 yıl içinde kendini amorti edeceğini lisana getirdi.
LASED: İNANÇLI VE TESİRLİ BİR YÖNTEM
Ancak birtakım uzmanlar, siyah topların suyu ısıtabileceğini ve buharlaşmayı artırabileceğini söyledi. Kimileri da topların vakitle aşınarak mikroplastik parçacıklarını suya bırakabileceğini ve bunların da canlılara ziyan verebileceğini ileri sürdü. LASED ise bu kaygıları yersiz bulduğunu ve gölge toplarının inançlı ve tesirli olduğunu savundu. Topların besin sınıfı plastikten yapıldığını ve rastgele bir ziyanlı unsur içermediğini sav etti. Ayrıyeten suyun ısınmasının değersiz olduğunu ve buharlaşmayı etkilemediğini söyledi. Bu sistem, süreksiz bir tahlil olarak görülüyor ve öteki alternatifler aranıyor. Gölge topları, Los Angeles’ın su sıkıntısını çözmek için atılmış bir adım olsa da uzun vadede kâfi olmayabilir. Zira kentin su gereksinimi artmaya devam ediyor ve iklim değişikliği nedeniyle kuraklık riski de yükseliyor. Bu yüzden daha sürdürülebilir ve verimli su idaresi metotları geliştirilmesi gerekiyor.
Geliştirilmesi gereken tekniklerden biri, suyun geri dönüştürülmesi. Yani atık suyun arıtılarak tekrar kullanılabilir hâle getirilmesi. Böylelikle hem su kaynaklarını korumak hem de su kalitesini artırmak oldukça tesirli olabilir. Lakin bu formülün de maliyeti ve toplumsal kabulü konusunda birtakım zorluklar kelam konusu. Bir başka formül, suyun yer altında depolanması. Yani fazla suyun yer altındaki doğal akiferlere pompalanması ve muhtaçlık duyulduğunda geri alınması. Bu formda hem suyun buharlaşması önlenebilir hem de yer altı su düzeyini yükseltmek için yararlı olabilir. Lakin bu usulün de teknik ve yasal meseleleri bulunuyor.
TÜRKİYE’DE KULLANILIYOR MU?
İlk olarak 2009 yılında Ivanhoe Barajı’nda denenen bu usul daha sonra Los Angeles Barajı’nda da denendi. Bu tahlil hali birtakım uzmanları rahatsız etse de geçmiş kaidelerde tesirli bir tahlil sunduğu kesin. 2015 yılında, gölge topları Los Angeles Barajı hariç bütün barajlardan da kaldırıldı. Los Angeles’ın uyguladığı bu tahlil, Türkiye’de vaktinde çok fazla gündeme gelmişti. Ülkemizde de bilhassa yaz aylarında âdeta çöl ortasındaymışız üzere sıcaklarla karşı karşıya kalıyoruz. Global iklimin çok değiştiği bu vakitlerde bu türlü bir prosedüre başvurmak hayli mantıklı görünüyor.
Geçmişte ülkemizde uygulanması konusunda çokça konuşulan bu sistem, şimdi faaliyete geçmedi. Önümüzdeki yıllarda barajlarda siyah top görmeye başlarsak hiç şaşırmayız ama bu vakitten sonra artık tesir eder mi sorusunun karşılığı tam bir muamma. Sonuçta kışın bile yağmayan yağmur ve kar, artık yazın yağar da barajları doldurur mu bilinemiyor.